Wat is circulair productontwerp en wat kun je er mee?

De afgelopen jaar is de down-side van economische welvaart en de daarmee gepaard gaande consumptiemaatschappij zichtbaar geworden.

We zien dat de grondstofwinning, reststromen uit de productie en de verwerking van onze afgedankte producten een grote impact heeft op onze leefomgeving. Maar het grootste deel hiervan is voor ons (hier in het westen) eigenlijk al niet meer zo zichtbaar omdat deze activiteiten verplaats zijn naar de andere kant van de wereld.

Daarnaast zien we ook dat grondstofvoorraden op raken. Voor mij was de infographic “How much is left for me?“ van plan C ter zijner tijd een eyeopener. Dat een deel van onze grondstoffen binnen 100 jaar op zullen zijn. En dit gaat om grondstoffen die in bijna alle gebruiksproducten toegepast worden. Zoals olie -> basis voor kunststoffen, metalen zoals goud en koper -> essentieel voor onze printplaten in alle elektronica. Kijk nu eens om je heen hoeveel producten zie jij die deze materialen bevatten?

Ik zit achter mijn computer en zou mijn bingo kaart goed vol hebben, laptop, beeldscherm, toetsenboord, muis, koptelefoon, pennen, kabels, bank codegenerator, zonnebril, theekan (en dat is alleen mijn bureau nog maar).

Wat mij dit zegt? Dat we beter om moeten gaan met de materialen die tot onze beschikking hebben.

Ik als ontwerper, maar ook jij als bedrijf kan invloed uitoefenen op welke materialen we in het product gebruiken. Hoelang we gebruikmaken van het product (dus hoe lang deze materialen in gebruik zijn) en uiteindelijk hoe makkelijk (en daarmee economisch rendabel) het is om deze materialen aan het eind van de levensduur uit het “afvalstroom” terug te winnen.

Nederland heeft de ambities om in 2030 voor 50% circulair te zijn en in 2050 100% en zal komende jaren hierop gaan sturen in beleid en met regelgeving (zie ook Rijksoverheid). Dus ik pleit er altijd voor om circulariteit meenemen in je huidige ontwikkeling, dit is voordeliger dan door regelgeving verplicht aanpassingen te moeten doorvoeren.

Een goede vraag en misschien ook wel de reden dat jij dit blog leest. Daarom wil ik jullie meenemen in wat circulair ontwerpen voor mij is en wat het anders maakt om als circulair ontwerper te werken.

Voordat ik mij een aantal jaar geleden richtte op circulair ontwerpen. Had ik binnen het ontwerpproces, bij de bedrijven waar ik werkte, met name te maken de factoren klantwens (lees hoe kan ik het product zo maken dat deze goed verkoopt), maakbaarheid en kostprijs. En in meer of mindere mate met duurzaamheidsdoelstelling als minder materiaal gebruiken of minder plastic en lucht in de verpakking. Heel logisch en waarschijnlijk ook herkenbaar, want dit waar onze huidige (lineaire) economie op ingesteld is. Door producten te ontwerpen die klanten willen verdien jij als ondernemers per slot van rekening je brood.

Als je naar de keten van een product kijkt (zie onderstaande afbeelding) wordt daarmee de hoofd focus bij product/productie en verkoop geplaatst.

linaire focus ontwerpproces

circulaire ontwerp focus

En houden wij ons minder vaak of niet bezig met de materiaal winning, einde gebruik en het verlengen van de gebruiksfase. En het grote verschil met circulair ontwerpen zoals ik het nu doe, vergeleken met het “klassieke ontwerp” is dat ik naar nu de ‘hele’ productketen kijk, van grondstofwinning tot einde gebruik.

Als ontwerper krijg ik daarmee meer inzicht in wat waar materialen vandaan komen en wat er na de verkoop mee gebeurt.  En vanuit dit inzicht heb ik meer opties om te sturen op behoud van materialen in de kringloop en het verlagen van de milieu-impact. Maar dit biedt voor jouw bedrijf ook nieuwe business kansen!

Elke fase in de keten (als hierboven getoond) biedt kansen voor verbetering. De productsamenstelling, de situatie hoe deze geproduceerd wordt en waar deze verkocht wordt, bepaalt welke circulaire kansen voor jou passend zijn.

Voor een bedrijf wat dure componenten in zijn product verwerkt kan het economisch en ecologisch interessant zijn om producten terug te halen (door terugkoop regelingen of lease modellen). Zodat deze “dure” componenten nog een keer gebruik kunnen worden, bespaart dit op de inkoopkosten en heb je minder nieuwe materialen nodig. (zie voorbeeld Volvo Remanufacturing of Mud jeans)

Verkoopt jouw bedrijf producten die bestaan uit relatief goedkope componenten en heb je een wereldwijde afzetmarkt dan is de transport impact en kosten van het terug halen van jouw producten hoger dan wat de waarde die het oplevert. In zo’n geval liggen circulaire kansen in de keuze van materialen bij het ontwerp. Dus welke materialen gebruik je en hoe kun je het ontwerp aanpassen, zodat deze bij einde gebruik optimaal gerecycled kan worden. Hou hier wel rekening met jouw afzetmarkt, hoe de recycling systemen daar ingericht zijn, dit is meestal heel anders dan hier in Nederland. (zie voorbeeld Curver Ecolife range of de circulaire matras van Auping)

Zelf kun je op deze manier ook met circulair ontwerp aan de slag gaan. Door deze “product ketenbenadering” in je productontwikkelingsproces mee te nemen. Hiervoor hebt je inzicht nodig waar jouw grondstoffen vandaan komen maar ook waar ze naar toe gaan.  Wat gebeurt er mee tijdens gebruik en kun jij als bedrijf hier nog wat aan toevoegen? Een extra verkoop moment? Een service contract?

Met dit inzicht kun je bepalen in welke fase in de keten er grote milieu-impact plaatsvindt en waar het dus interessant is om een aanpassing door te voeren.

Is dit bij in de materiaalkeuze van jouw product? Kies dan voor grondstoffen die minder vervuilend zijn in de winning en productie of voor materialen van hernieuwbare bronnen (bio-based materialen/plastics). Of nog mooier ga voor het toepassen van recyclede materialen (lees ook mijn blog aan de slag met recyclaat, recyclede kunststoffen).

Of tijdens productie: Wat valt op in je productieproces, zijn hier nog verbeteringen aan te brengen? Denk hierbij aan het opnieuw inzetten van productie-afkeur, knipverlies, proefspuitingen. Dit wordt niet altijd geassocieerd met Circulair ontwerp, maar is het naar mijn mening zeker wel.  Je sluit je eigen kringloop zodat ‘reststromen materiaal’ in eigen fabriek weer opnieuw ingezet kan worden.

Zo liggen er in elke fase in de keten, van input tot einde gebruik, kansen waar jij als bedrijf op kan sturen met de ontwerpkeuzes die je maakt. Ik hoop dat je naar het lezen van dit blog circulair ontwerp gaat meenemen in je ontwikkelingsproces. Als je nog vragen hebt neem dan vooral contact op.

Posted 23 April 2021